“Vijf personen van mijn familie liggen levend begraven onder het puin. Mijn moeder en twee zussen zijn dood. Mijn broer en zus zijn zwaargewond naar het ziekenhuis vervoerd. We hebben geen huis meer en geen bezittingen.” Gaat dit schokkende relaas over Oekraïne of over Gaza? Nee hoor, verre van. Je vindt het op de wikipagina’s over de Tweede Wereldoorlog in de gemeente Gilze-Rijen, over de oorlogsslachtoffers in de vier kernen Gilze, Rijen, Molenschot en Hulten.

Door Gerard Sanberg

Je staat niet elke dag stil bij hoe erg het hier was, in die jaren. Hoeveel slachtoffers er gevallen zijn en hoe dramatisch dat soms was. Maar van tijd tot tijd moet je je realiseren dat vrede niet vanzelfsprekend is en vrijheid niet gratis. 80 jaar geleden werden Gilze, Rijen, Molenschot en Hulten bevrijd door Poolse en Britse troepen. Een goede aanleiding om te herdenken, vond Heemkundekring Molenheide.

Leve de vrijwilligers

Vrijdagavond 30 augustus werd in 't Oude Raadhuis in Gilze het programma van de komende maanden gepresenteerd en weekblad Gilze en Rijen, mediapartner van het hele gebeuren, was erbij! Bert Wagemakers, van de Heemkundekring en de projectgroep, beet de spits af met het bedanken van de vrijwilligers: “Zonder vrijwilligers gaat het niet en gelukkig snapt de gemeente dat ook.” Daarmee speelde hij de bal door aan de gemeente, in de persoon van wethouder Mariëlle Doremalen.

“Kijk in de bewaarbijlage van het weekblad. Als u die nog niet hebt, hij ligt hier voor iedereen klaar. Neem mee, dan bent u altijd op de hoogte van wat er gaat gebeuren,” opende de wethouder enthousiast. Ze legde uit waarom burgemeester Derk Alssema er niet bij kon zijn: er was een bewonersbijeenkomst in Hulten, over het vliegveld, en daar moest hij echt bij zijn. Helaas. Zo sneed zij een essentieel aspect aan van deze herdenking en van het leed dat hier geleden is: de vliegbasis. Die maakte deze streek tot doelwit van bombardementen en die hebben veel slachtoffers gemaakt. De wethouder: “In gesprekken met bewoners van het AZC hier merk je dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Hoezeer zij op hun hoede zijn met de uitspraken die zij doen, omdat zij dat geleerd hebben in hun land van herkomst. Er was altijd gevaar, zij waren niet vrij.”

About Freedom

Ad Broeders, lid van de projectgroep, gaf vervolgens een overzicht van de activiteiten de komende maanden: “Dertien projecten van september 2024 tot mei 2025. Deze tentoonstelling, de herinneringsfietsroute langs bijzondere plekken waar in de oorlog iets is gebeurd, twee openbare lezingen, het bezoek van mensen uit de bevriende Duitse (!) gemeente Gerolstein die graag een krans willen leggen, vertoning van de documentaire ‘Overleven in de schaduw van het vliegveld’, een concert op de vliegbasis 'It’s all about freedom' door de kapel van de KLu. En, heel belangrijk, we betrekken ook de basisscholen erbij met uitspraken van kinderen over wat vrijheid voor hen betekent. Die komen op borden overal in de gemeente.”

De fietser en de verwoesting

Mirjam Heijs, van het project 'Geef Oorlogsslachtoffers een Gezicht', begon haar lezing met een schokkende foto uit 1944. Van Gilze, met op de voorgrond een fietser in pak met stropdas en achter hem de puinhopen van verwoeste huizen en (enkele overlevenden van) een gezin dat schuilt onder afhangende balken van wat daarstraks nog hun huis was. Mirjam: “Deze foto raakt mij heel persoonlijk, want waar je hier op kijkt dat is vele jaren mijn uitzicht geweest. En dan dat contrast: die fietser zo gewoon, met achter hem dat oorlogstafereel, de vernietiging van dat gezin. De thuisblijvers zijn dood, zij die weg waren hadden geluk, zou je kunnen zeggen. Geluk? Nou ja, in elk geval zij leven nog.” Vervolgens lichtte zij het project toe: “Wij willen niet alleen de naam achterhalen van elk slachtoffer, ook het verhaal dat erbij hoort. Wie waren hun familieleden? Wat was hun beroep? Hoe kwamen zij daar terecht, dáár: precies waar de bom viel?” De projectgroep ondervond veel steun van een gelijksoortig project in Tilburg en kreeg, na diverse publicaties, ook veel reacties uit het publiek: “Mooie details die kleur geven aan de verhalen. Soms betrof het hele gezinnen!”

Een zijden bruidsjurk

Fotograaf Cor de Kok, die ook de foto’s bij dit artikel maakte, hield een kort relaas over zijn bezoek aan concentratiekamp Auschwitz. “Erg indrukwekkend en je vraagt je af, wat moet ik doen? Ik ben fotograaf dus ik heb foto’s gemaakt, dat mocht ook.” Hij bewerkte ze in sepia en eindigde met foto’s van de verbrandingsovens en de fusilladeplaats. Daar eindigde het leven van talloze gevangenen ook. Het bord met zijn foto’s is een indrukwekkende getuigenis van het mateloze leed uit die jaren.

Tot slot van de avond gaf Connie Hartog uitleg over de tentoonstelling die in de rest van het gebouw en buiten te zien was – en is, als onderdeel van de hele manifestatie. Veel materiaal is afkomstig van de inwoners en een treffend item is de zijden bruidsjurk die gemaakt is van een parachute! De wethouder kreeg de sleutel voor toegang tot de tentoonstellingsruimte en nodigde het publiek uit om haar te vergezellen. Mooi materiaal! De tentoonstelling is iedere eerste zondag van de maand te bezoeken van 13.30 tot 16.30 uur.